Vùng nhận dạng phòng không (Air Defense Identification Zone - ADIZ):

Vùng nhận dạng phòng không (Air Defense Identification Zone - ADIZ):

Là vùng nằm ngoài không phận đương nhiên của một quốc gia được công pháp quốc tế thừa nhận và do quốc gia đó tự ý đặt ra, vì lý do an ninh quốc gia hoặc quyền lợi riêng nào đó của họ.Vùng này thường được lập ra để quốc gia có đủ thời gian đáp ứng với các phi cơ dân sự ngoại quốc và có thể đó là phi cơ thù nghịch.

Rất nhiều quốc gia, như Mỹ, Canada… đã thiết lập ADIZ trong vùng không phận quốc tế tiếp giáp với quốc gia khác. Việc tuyên bố ADIZ là hoàn toàn đơn phương và không dựa trên căn cứ pháp lý và thương thuyết với nước láng giềng. Vì là đơn phương nên các quốc gia quy định ADIZ sẽ có các yêu cầu bắt buộc với các máy bay dân sự khi bay qua khu vực này. Nhưng nhìn chung đều phải tuân thủ các yêu cầu chung, chẳng hạn như các máy bay khi vào ADIZ đều phải gửi kế hoạch bay trước; phải thiết lập liên lạc hai chiều trả lời trong thời gian sớm nhất và chính xác nhất với nước quản lý ADIZ; máy bay phải được nhận dạng, thông báo vị trí, thiết lập liên lạc hai chiều, lắp thiết bị nhận dạng radar thứ cấp, khi bay qua các điểm báo cáo bắt buộc đều phải báo cáo với cơ quan đang quản lý ADIZ, tuân thủ hành lang bay mà nước đó quy định...

Trong thực tế, ADIZ không hề được ấn định bởi một hiệp ước quốc tế nào, nhưng cũng không bị luật lệ quốc tế cấm đoán hay được một tổ chức quốc tế nào quản lý. Vì là một vùng quy định riêng của một quốc gia, nên quốc gia này có quyền đặt ra những yêu cầu mà các phi cơ đi qua phải tuân thủ như khi vào ADIZ đều phải gửi kế hoạch bay trước, phải thiết lập liên lạc hai chiều, phải được nhận dạng, thông báo vị trí, v.v. Nếu không tuân thủ những quy định này có thể bị các máy bay quân sự đến yêu cầu phải rời khỏi vùng ADIZ hay phải hạ cánh.và chịu những biện pháp chế tài khác. Những biện pháp chế tài này cũng được các nước công bố khi thông báo vùng ADIZ.

Vùng ADIZ hiện nay mà Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc đang tranh cãi nằm trùng với các đường bay dân sự mà nhiều hãng hàng không quốc tế có đường bay từ Việt Nam (từ TP.HCM, Hà Nội, Đà Nẵng...) sang Nhật Bản, Hàn Quốc và nối chuyến sang Mỹ. Tuy nhiên, các chuyến bay quốc tế từ/đến VN đều không bị ảnh hưởng vì theo quy định trước đây, các chuyến bay này đều phải bay qua không phận của Nhật Bản, Hàn Quốc và Trung Quốc nên các hãng hàng không đều phải gửi trước kế hoạch bay và những thông tin bắt buộc cho nhà chức trách các quốc gia này.

Thật ra, việc ấn định “vùng nhận diện phòng không” chỉ là một trong các chiến thuật của Trung Quốc nhằm thực hiện mục tiêu chiến lược là độc chiếm các tài nguyên ở Biển Đông và Biển Hoa Đông. Trung Quốc đã xử dụng các biện pháp về cả pháp lý, ngoại giao lẫn quân sự. Ngoài ra, cũng là để tái cân bằng trong chiến lượt xoay trục của Mỹ ở Á Châu Thái Bình Dương. Bởi vì thông thường, ADIZ chỉ được thiết lập tại các vùng không có tranh chấp và chỉ áp dụng cho các máy bay dân sự. Đàng này Trung Quốc lại thiết lập ADIZ chồng lấp lên vùng ADIZ đã được thiết lập từ trước của Đài Loan, Nhật Bản và Nam Hàn, bao gồm cả quần đảo Senkaku,... và áp dụng cho cả máy bay dân sự lẫn quân sự. 

Luật lý “vùng nước lịch sử” (historic waters) ?

 Từ lâu, Trung Quốc đã dùng luật lý “vùng nước lịch sử” (historic waters) để cho rằng vùng biển nắm trong đường lưỡi bò là của Trung Quốc. Nhưng không may là luật lý “vùng nước lịch sử” không còn được công ước về Luật Biển 1982 công nhận nữa (xem thêm “Historic Waters in the Law of the Sea” của Clive R. Symmons). Vì thế TQ không thể hợp thức hóa chủ quyền Biển Đông bằng luật lý “vùng nước lịch sử”.

Luật La Mã (thế kỷ 5-19) “Insula in mara nata”,về quyền sở hữu của các hòn đảo nổi lên trên biển, dựa trên nguyên tắc “Res nullius fit primi occupantis”, tức đối với các vật vô chủ, quyền sở hữu thuộc về người chiếm trước ?

Trung Quốc quay qua tìm chiếm những vùng đảo mà Trung Quốc tin rằng có nhiều tài nguyên. Để tranh chiếm các hòn đảo này, Trung Quốc dựa vào luật lý cũ của Luật La Mã áp dụng từ thế kỷ thứ 5 đến thế kỷ 19, đó là luật lý về quyền sở hữu của các hòn đảo nổi lên trên biển, tiếng Latin gọi là “Insula in mara nata”. Luật lý này dựa trên nguyên tắc “Res nullius fit primi occupantis”, tức đối với các vật vô chủ, quyền sở hữu thuộc về người chiếm trước.

 Ví dụ Việt Nam đưa ra tài liệu nói Việt Nam đã làm chủ Hoàng Sa từ thời Tự Đức (1848 – 1883), Trung Quốc liền đưa ra những tài liệu khác chứng minh Trung Quốc đã chiếm Hoàng Sa và Trường Sa từ thế kỷ thứ hai. Nhật Bản nói Nhật đã quản lý đảo "Senkaku" hay "Điếu Ngư" từ 1895, trong khi đó Trung Quốc đưa ra bản đồ nói từ thế kỷ 15 đảo này đã thuộc về Trung Quốc.

Luật lý “Res nullius” (vật vô chủ) gây ra những tranh luận bất tận, nên đã được thay thế bằng Định ước Berlin ngày 26.2.1885. Theo định ước này, việc chiếm hữu các hoang đảo chỉ được coi là hợp pháp nếu hội đủ các điều kiện sau đây: 

(1) Đảo được chiếm phải là vô chủ (res nullius) hoặc đã từ bỏ chủ quyền (res derelicta);

(2) chủ thể chiếm hữu phải là một quốc gia;

(3) việc chiếm hữu phải công khai (đã thông báo cho mọi người biết) và hòa bình (không có tranh chấp); và

(4) việc chiếm hữu phải thật sự bằng cách hành xử chủ quyền liên tục trên đó.

Khi tuyên bố Hoàng Sa, Trường Sa và Điếu Ngư thuộc về họ, Trung Quốc không thể chứng minh chủ quyền của họ theo các điều kiện do Định chế Berlin ấn định, nhất là điều kiện thứ ba và thứ tư, nên Trung Quốc cứ ôm chặt luật “Res nullius” xưa cũ. 

Áp dụng án lệ thì sao?

Nhìn vào các án lệ mà Tòa Án Quốc Tế La Haye đã đưa ra khi phân xử về quyền sở hữu một số đảo trên biển như đảo Palmas, đảo Groenland, đảo Minquier và Ecrehous, Trung Quốc biết rằng trong vụ tranh tụng với Philippines trước Tòa Án Trọng Tái Quốc Tế về bãi đá Scarborough và đường lưỡi bò, Trung Quốc sẽ thua nên Trung Quốc bày chiêu mới là lập “vùng nhận diện phòng không” bao trùm trên Biển Hoa Đông, gồm cả đảo Senkaku của Nhật Bản để chứng minh chủ quyền của họ bằng sức mạnh. 

MỤC TIÊU CỦA TRUNG QUỐC

Quần đảo Senkaku cách Đài Loan 120 hải lý về phía đông nam, cách Trung Quốc 200 hải lý về phía tây và cách đảo Okinawa của Nhật Bản 200 hải lý về phía bắc. Về pháp lý, việc tranh chấp quần đảo Senkaku giữa Trung Quốc và Nhật Bản cũng phức tạp như việc tranh chấp về hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa giữa Trung Quốc và Việt Nam. Nó không dễ dàng như việc tranh chấp bãi đá Scarborough của Philippines. Vì thế, Trung Quốc đã nới rộng vùng nhận diện phòng không bao trùm cả đảo Senkaku để cảnh cáo Nhật Bản đừng khai tác dầu tại vùng này.

Về phương diện quân sự, Trung Quốc chưa dám đối đầu với Nhật Bản và Nam Hàn, vì hai nước này có hiệp ước bảo vệ của Mỹ. Các máy bay quân sự của Mỹ, Nam Hàn và Nhật Bản vẫn bay qua ADIZ của Trung Quốc mới thiết lập, nhưng Trung Quốc không dám có phản ứng gì.

 Các chuyên gia an ninh của Mỹ và các nước khác hồi gần đây đã bày tỏ quan tâm là không bao lâu nữa Trung Quốc sẽ tuyên bố thành lập vùng nhận dạng phòng không (ADIZ) ở Biển Đông, nơi căng thẳng đang leo thang vì những hoạt động xây đảo nhân tạo qui mô lớn của Bắc Kinh. Vì trong năm vừa qua Trung Quốc đã ráo riết lấp biển để xây những hòn đảo nhân tạo ở Biển Đông, nơi có những vụ tranh chấp chủ quyền giữa Bắc Kinh với nhiều nước Đông Nam Á, trong đó có Việt Nam và Philippines.

Theo Thượng nghị sĩ John McCain,  nói rằng việc xây đảo nhân tạo chỉ là phần mở đầu. Ông cho rằng bước kế tiếp của Trung Quốc sẽ là bố trí vũ khí trên những hòn đảo đó và tuyên bố thiết lập một vùng nhận dạng phòng không ở Biển Đông để tăng cường cho các yêu sách chủ quyền của mình. Tại một cuộc hội thảo  Viện Hudson ở Washington, ông McCain đã phát biểu như sau: “Họ xây phi đạo; họ sẽ đặt vũ khí ở đó, và việc kế tiếp mà quí vị sẽ thấy Trung Quốc làm là khi một chiếc máy bay của Mỹ bay ngang, bất kể là máy bay thương mại hoặc máy bay quân sự, họ sẽ đòi máy bay đó phải khai báo với họ. Họ lập ra một Vùng nhận dạng phòng không, mà sau đó có nghĩa là chủ quyền lãnh thổ”.

Lập ADIZ ở Biển Đông?

Tại một cuộc điều trần ở Hạ viện Mỹ, ông Erickson nói rằng những cơ sở mà Trung Quốc đang xây dựng trong khu vực quần đảo Trường Sa bao gồm một phi đạo dài 3.000 mét trên Bãi Đá Chữ Thập và ứng dụng hợp lý nhất của phi đạo này là hỗ trợ cho một ADIZ của Trung Quốc trong tương lai gần. Washington nhiều lần khẳng định việc đơn phương tuyên bố một ADIZ ở Biển Đông sẽ phương hại tới quyền tự do hàng hải và cảnh báo Bắc Kinh chớ đưa ra một tuyên bố như vậy.

Theo giáo sư Erickson, không có luật lệ nào cấm Trung Quốc thiết lập ADIZ, nhưng ông nói rằng điều gây quan tâm cho Hoa Kỳ là cách thức Trung Quốc quản lý ADIZ của họ. Ông nói “Đó là cách thức Trung Quốc áp dụng cho ADIZ ở Biển Đông Trung Hoa. Quân đội Trung Quốc tuyên bố những biện pháp phòng vệ khẩn cấp sẽ được áp dụng khi máy bay bay vào vùng này mà không tuân theo những đòi hỏi của Trung Quốc.”  Erickson cho rằng “Điều đó hoàn toàn đi ngược với các nguyên tắc cơ bản của luật pháp quốc tế”.

Hoa Kỳ đã phản ứng một cách kịch liệt đối với việc Trung Quốc lập ADIZ ở Biển Đông Trung Hoa và đã bày tỏ sự không thừa nhận của mình bằng cách phái máy bay quân sự bay qua vùng đó.

Đã đến lúc?

Theo ông Thời Ân Hoằng, một cố vấn về chính sách đối ngoại của Bắc Kinh đã nói rằng  Trung Quốc phải lập khu ADIZ ở Biển Hoa Đông vì “Lập trường khiêu khích của chính phủ ông Shinzo Abe”. Và tạm thời chưa lâp ADIZ trên Nam Hải (Biển Đông) vì “Mối quan hệ giữa Trung Quốc với Việt Nam đang được cải thiện và Trung Quốc không có nhu cầu đi quá xa để đối phó với Philippines" .

Tuy nhiên, ông Tần Cương, phát ngôn viên ngoại giao Trung Quốc, nói rằng Trung Quốc sẽ thiết lập các ADIZ khác vào thời điểm thích hợp khi đã chuẩn bị đầy đủ. Như vậy là Trung Quốc có thể lâp ADIZ trên Biển Đông.Bị dư luận quốc tế phản ứng mạnh, ông Tần Cương ngụy biện rằng Biển Đông là nơi có nhiều đường bay nên việc lập ADIZ tại đó sẽ rất tốt cho sự an toàn hàng không. Ông Tần Cương nhấn mạnh rằng ADIZ là một “khu an toàn” (safety zone) chứ không phải là một “khu nguy hiểm” (danger zone).

Bắc Kinh tuyên bố họ có quyền thiết lập ADIZ gần lãnh thổ của mình, nhưng hiện nay không phải là thời điểm thích hợp để làm việc này ở Biển Đông. Ông Ngô Sĩ Tồn, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Nam hải của Trung Quốc, cho rằng Bắc Kinh nên tránh đơn phương tuyên bố lập ADIZ ở Biển Đông, một điều mà ông cho sẽ làm căng thẳng leo thang và gây phương hại cho sự hợp tác quân sự giữa Trung Quốc và Hoa Kỳ. Tại cuộc hội thảo ở Trung tâm Nghiên cứu Quốc tế và Chiến lược ở Washington, ông Ngô cho rằng Trung Quốc nên bảo đảm tự do hàng hải ở Biển Đông, tăng tốc tiến trình đàm phán với ASEAN để có một Bộ Qui tắc Ứng xử, và bảo đảm việc sử dụng cho mục tiêu dân sự của những cơ sở trên các hòn đảo nhân tạo.

Tuy nhiên, ông cũng nói  là cuộc diện có thể thay đổi nếu có sự can dự của Nhật Bản. “Nhật Bản muốn cùng với Hoa Kỳ thực hiện những phi vụ tuần tra ở Biển Đông và hồi gần đây đã chỉ trích việc Trung Quốc xây đảo nhân tạo,” ông Ngô nói. “Nếu một ngày nào đó Nhật Bản cùng với Mỹ thực hiện những phi vụ trinh sát ở cự ly gần, điều đó sẽ buộc Trung Quốc phải áp dụng những biện pháp đối phó.”

Các nước có tranh chấp chủ quyền với Trung Quốc ở Biển Đông đã mạnh mẽ chỉ trích việc Trung Quốc xây đảo nhân tạo và tố cáo rằng Bắc Kinh muốn dùng những cơ sở trên các đảo đó cho mục tiêu quân sự.

 Hy vọng nào cho Việt Nam?

Nhìn chung, từ năm 1974 đến nay, Trung Quốc đã xử dụng nhiều chiêu thức khác nhau để chiếm Biển Đông và Biển Hoa Đông, nhưng chưa có kết quả nào khả quan. Còn nhớ khi Mỹ rút khỏi Việt Nam, Trung Quốc đã thực hiện ngay ý đồ của họ là chiếm những nơi mà họ tin có tài nguyên ở trên Biển Đông. Ngoài Hoàng Sa, Trung Quốc cũng chỉ chiếm có 9 trong số trên 100 đảo thuộc Trường Sa, là những nơi họ cho rằng có dầu. Năm 1988, Việt Nam bắt đầu chiếm nhiều đảo trên Trường Sa. Trung Quốc tỏ vẻ không quan tâm, Nhưng khi ta đụng đến đảo đá Collins Reef gần Johnson South Reef (Đá Gạc Ma), Trung Quốc chơi liền vì tin rằng vùng đó có dầu. 

Tuy nhiên, nhờ sự kiện giàn khoan HD981 mà chúng ta đã có thể hy vọng thoát Trung như sau:

1> Sự trở lại của Mỹ trên Biển Đông để thực thi cam kết luật pháp quốc tế:

- Mỹ đã đưa tàu khu trục USS Lassen vào tuần tra ở biển Đông.

- Mỹ đã đưa B52 vào tuần tra vùng trời trên biển Đông.

2> Phillipine đang thắng thế trên Tòa án trọng tài quốc tế:

3> Phong trào dân chủ ở các nước Asean đang phát triển:

- Đảng đối lập NLD ở Myama giành thắng lợi.

- Đảng cầm quyền của Hun Sen vẫn chiếm ưu thế, và tòa án nước này đã ra lệnh bắt ông Ramsey thủ lĩnh phe đối lập. 

- Indonesia lên tiếng sẽ kiện TQ ra tòa án hình sự quốc tế về yêu sách chủ quyền đảo.

- Lào vẫn là anh bạn thân thiết của chúng ta mà không có đồng tiền nào có thể mua được.

4> Sự cải cách, đổi mới của nhà nước ta:

- Lần đầu tiên trong lịch sử Hoa Kỳ đã tiếp đón Tổng bí thư nước ta, công nhận vai trò lãnh đạo của ĐCS.

- Cải cách thể chế chính trị, hướng đến một xã hội pháp trị: Bằng cách xem xét & thông qua hàng loại Bộ luật, luật mới đặc biệt là luật về Hội, luật Trưng cầu dân ý, luật Biểu tình,.. để thực thi quyền con người trong hiến pháp 2013. Ngoài ra, sự công nhận vai trò của Luật sư trong xã hội dân sự; thừa nhận tính pháp lý của Án lệ cũng là khâu đột phá trong cải cách tư pháp.

- Cải cách thể chế kinh tế sâu rộng: Hàng loạt các hiệp ước kinh tế vừa được đàm phán thông qua, đặc biệt là TPP được coi như cơ hội thoát Trung về lệ thuộc kinh tế. Và trong đó có những điều khoản tiến bộ về quyền người lao động và chấp nhận cho thành lập tổ chức công đoàn độc lập.

- Không ngừng tăng cường ngân sách quốc phòng an ninh, đặc biệt là trên biển.

- Và thực tế cho thấy bất cứ người dân Việt nào cho dù trong nước hay định cư hải ngoại đều rất yêu nước trước thế lực xâm lấn Biển Đông.

5> Sự ủng hộ của Liên hiệp quốc và các nước tiên tiến trên thế giới, đặc biệt là Nhật, Hàn, EU & Ấn độ:

- Tổng thư ký LHQ đã ghé thăm VN vào 5/2015 và viếng nhà thờ sử gia Phan Huy Chú (hai tác phẩm nổi tiếng là bộ Lịch triều hiến chương loại chí- là "bộ bách khoa toàn thư" đầu tiên của Việt Nam. & bộ Hoàng Việt dư địa chí, ghi chép về địa lý Việt Nam)?

- Nhật bản tăng cường viện trợ, giao lưu văn hóa và hợp tác giúp ta phát triển kinh tế.

- Lĩnh vực ngoại giao nước ta đạt được nhiều bước tiến lớn với Ấn độ, Nga,..