Án lệ 21:Vụ kiện chia thừa kế giữa bà Lê Thị Kim Thông và các đồng nguyên đơn với cụ Phạm thị Nga ở Khánh Hòa

Án lệ 21:

Vụ kiện chia thừa kế giữa bà Lê Thị Kim Thông và các đồng nguyên đơn với cụ Phạm thị Nga ở Khánh Hòa

Di chúc lập từ năm 1973 nhưng đến năm 1992 người lập di chúc mới chết thì việc đánh giá hiệu lực của di chúc như thế nào? Việc chuyển giao tài sản, thay đổi về quản lý tài sản khi người để lại di chúc còn sống mà không có ý kiến có được coi là người để lại di chúc đồng ý hay không?

Cố Lê kim Đích có 7 người con, trong đó có cụ Lê Kim Tôn (chết năm 1951, có 2 con, trong đó có bà Lê Thị Kim Thông),cụ Lê Kim Năm (có 3 vợ, trong đó có cụ Phạm thị Nga; có 13 người con,trong đó có ông Lê Kim Giao).

Ngày 06-12-1973, cụ Đích lập di chúc, trong di chúc có nội dung giao nhà đất tại ấp Phú Ân Nam cho cụ Năm để thờ cúng sau khi cụ Đính chết. Thực tế, nhà và đất (theo giấy chứng nhận quyền sử dụng đất hiện nay là 2115 m2) đã được giao ngay cho cụ Năm còn cố Đích đi ở nơi khác. Ngày 28-10-1989, cụ Năm lập di chúc giao nhà đất nêu trên cho vợ là cụ Nga và con là ông Giao quản lý. Năm 1990, cụ Năm chết. Năm 1992, cố Đích chết.

Ngày 16-10-1995, bà Thông và các đồng nguyên đơn khởi kiện chia thừa kế. Vụ án phải tạm đình chỉ việc giải quyết một thời gian vì quan hệ tranh chấp thừa kế về nhà ở có thời điểm mở thừa kế trước 01-7-1991.

Bản án dân sự sơ thẩm số 14/2009/DSST ngày 11-8-2009 của TAND tỉnh Khánh Hòa và Bản án dân sự phúc thẩm số 29/2010/DSPT của Tòa Phúc thẩm TAND tối cao tại Đà Nẵng đều không chấp nhận yêu cầu chia thừa kế của các nguyên đơn (chỉ chấp nhận yêu cầu xin hủy việc chuyển nhượng quyền sử dụng đất của cụ Nga với người khác do xác định cụ Nga chỉ có quyền quản lý để thờ cúng). Bản án phúc thẩm đã bị Chánh án TAND tối cao kháng nghị giám đốc thẩm.

Tại phiên họp ngày 23-9-2013, Hội đồng Thẩm phán TAND tối cao đã quyết định hủy Bản án phúc thẩm và Bản án sơ thẩm; giao cho TAND tỉnh Khánh Hòa xét xử sơ thẩm lại. Quyết định của Hội đồng Thẩm phán có một số vấn đề pháp lý quan trọng như sau:

Tòa án cấp sơ thẩm và Tòa án cấp phúc thẩm đều cho rằng cụ Nga và ông Giao đã được giao quản lý nhà đất một cách hợp pháp. Nhận xét này của cấp sơ thẩm và phúc thẩm trên cơ sở cho rằng cố Đích đã biết việc cụ Năm chuyển giao quyền quản lý cho vợ cụ Năm (cụ Nga) và con trai cụ Năm (ông Giao) nhưng cụ Đích không phản đối.

Quyết định giám đốc thẩm xác định: Việc chuyển giao nhà đất của cụ Năm cho cụ Nga và ông Giao là không hợp pháp. Di chúc của cố Đích chỉ có hiệu lực từ thời điểm mở thừa kế của cố Đích (năm 1992) nên năm 1989, cụ Năm không có quyền lập di chúc về tài sản chưa thuộc quyền sở hữu, sử dụng hợp pháp của cụ Năm. Cũng do người chỉ định để hưởng di sản đã chết trước thời điểm di chúc có hiệu lực (cụ Năm chết trước cụ Đích) nên phần di chúc của cụ Đích cho cụ Năm cũng không có hiệu lực. Và do vậy, phần nhà đất do cụ Đích tạo lập nêu ở trên là di sản của cụ Đích được chia thừa kế theo pháp luật.

Vấn đề pháp lý có thể rút ra là:

Di chúc được lập trước khi có Pháp lệnh Thừa kế (có hiệu lực thi hành từ 10-9-1990 đến 31-6-1996) nhưng thời điểm mở thừa kế là thời điểm thi hành Pháp lệnh Thừa kế thì vẫn xác định hiệu lực di chúc theo quy định của Pháp lệnh Thừa kế là: Di chúc chỉ có hiệu lực từ thời điểm mở thừa kế; nếu người hưởng thừa kế theo di chúc chết trước thời điểm di chúc có hiệu lực thì phần di chúc với người chết trước vô hiệu.

Trong thời gian di chúc chưa có hiệu lực, việc thay đổi người quản lý tài sản khi người lập di chúc biết mà không có ý kiến cũng không thể coi là họ đã thay đổi di chúc.